Kỷ Ordovic bắt đầu cách đây khoảng 485 triệu năm và kết thúc khoảng 443 triệu năm trước, kéo dài hơn 40 triệu năm. Đây là giai đoạn sinh vật biển phát triển mạnh mẽ chưa từng thấy, nhưng cũng kết thúc bằng một trong năm vụ tuyệt chủng hàng loạt lớn nhất trong lịch sử Trái Đất.
1. Cấu trúc địa chất và khí hậu
Trong kỷ Ordovic, các siêu lục địa vẫn đang dịch chuyển. Lục địa lớn nhất là Gondwana (gồm Nam Mỹ, châu Phi, Ấn Độ, Úc và Nam Cực ngày nay) di chuyển về phía cực Nam. Một số mảng nhỏ như Laurentia (tiền thân của Bắc Mỹ), Baltica (châu Âu) và Siberia trôi dạt quanh xích đạo.
Khí hậu phần lớn thời gian của Ordovic rất ấm áp và ẩm ướt, mực nước biển cao hơn hiện tại rất nhiều, khiến phần lớn lục địa bị ngập dưới biển nông, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh vật biển phát triển.
2. Sinh vật đặc trưng
Trong thời kỳ này, sự sống vẫn chỉ giới hạn ở đại dương. Trên cạn vẫn hoàn toàn vắng bóng sinh vật (mặc dù vào cuối Ordovic, một số loài tảo lục bắt đầu mọc ven bờ, mở đầu cho quá trình "xanh hóa đất liền").
a. Động vật biển Trilobite vẫn phổ biến, nhưng không còn chiếm ưu thế tuyệt đối. Brachiopod (động vật tay cuộn): vỏ cứng, sống cố định ở đáy biển, là sinh vật đặc trưng Ordovic. Bryozoa (động vật rêu): sống theo tập thể, tạo thành khối giống san hô. Cephalopod nguyên thủy: tổ tiên xa xưa của mực và bạch tuộc, như loài Endoceras – có vỏ thẳng dài, dài đến 9 mét, là loài săn mồi đỉnh cao. b. Sự xuất hiện của động vật có xương sống sơ khai
Đáng chú ý, trong Ordovic xuất hiện những loài cá không hàm đầu tiên:
Ví dụ: Arandaspis, dài khoảng 12–15 cm, thân dẹt, có lớp giáp đầu. Đây là những đại diện sớm nhất của động vật có xương sống, tiền thân của loài người sau này. 3. Sự đa dạng hóa sinh học lớn
Đây là thời kỳ mà sinh vật biển đa dạng hóa vượt trội – hiện tượng được gọi là Sự đa dạng hóa sinh học Ordovic (Great Ordovician Biodiversification Event – GOBE). Số lượng chi và họ động vật biển tăng gấp 3 lần so với kỷ Cambri.
Chuỗi thức ăn cũng trở nên phức tạp hơn, với hệ sinh thái có nhiều tầng – từ sinh vật phù du, tảo lục, san hô, động vật ăn lọc, cho tới động vật săn mồi cỡ lớn như cephalopod.
4. Vụ tuyệt chủng hàng loạt Ordovic – Silur
Cuối kỷ Ordovic, Trái Đất bất ngờ bước vào một thời kỳ băng hà nghiêm trọng:
Lục địa Gondwana trôi về phía Nam, che phủ Nam Cực, tạo điều kiện cho băng giá lan rộng. Mực nước biển hạ thấp mạnh, phá hủy các hệ sinh thái biển nông – nơi sinh vật đang phát triển mạnh nhất. Kết quả là khoảng 85% loài sinh vật biển tuyệt chủng – một con số khủng khiếp, là vụ tuyệt chủng lớn thứ hai trong lịch sử Trái Đất.
Đây là hồi chuông cảnh tỉnh đầu tiên cho sự mong manh của sự sống trong vũ trụ.
5. Ý nghĩa tiến hóa
Dù kết thúc trong tang thương, kỷ Ordovic đã để lại những thành tựu to lớn:
Thiết lập hệ sinh thái biển hiện đại, với đa dạng sinh học cao. Xuất hiện các động vật có xương sống – tiền đề cho cá, lưỡng cư, bò sát, chim và cuối cùng là con người. Những dạng sống đầu tiên bước gần hơn tới đất liền.